Kinderen met ADHD kun je of wil je niet altijd met medicijnen behandelen. Het aanbod aan niet-medicamenteuze behandelingen is groot. Maar werken ze?
Martine van Dongen-Boomsma onderzocht twee populaire niet-medicamenteuze behandelingen, namelijk neurofeedback en werkgeheugentraining. Beide bleken niet effectiever dan een placebobehandeling.
5 tot 10 procent van de schoolgaande kinderen heeft ADHD, een aandoening die een forse impact kan hebben op kinderen en hun omgeving. Is de aandoening ‘voldoende ernstig’, dan wordt vanaf 6 jaar veelal gekozen voor behandeling met medicijnen. In ongeveer tweederde van de gevallen helpt dat om de kernsymptomen (aandachtsproblemen, hyperactiviteit, impulsiviteit) significant te verminderen. Maar wanneer medicatie niet werkt, het kind jonger is dan 6 jaar, of als medicatie niet gewenst is, zou een effectieve niet-medicamenteuze behandeling zeer welkom zijn.
Placebogecontroleerd
Martine van Dongen-Boomsma, kinder- en jeugdpsychiater bij Karakter Universitair Centrum Nijmegen,onderzocht de effectiviteit van twee populaire behandelingen; neurofeedback en werkgeheugentraining. Ze deed dat placebogecontroleerd: proefpersonen kregen dus ofwel de echte behandeling of een behandeling die op het oog het zelfde was, maar het veronderstelde werkzame element niet bevatte. Vergelijkbare onderzoeken zijn recent gedaan, maar met een minder goede studieopzet (bijvoorbeeld kleinere aantallen proefpersonen).
Neurofeedback
Bij een neurofeedbackbehandeling kijkt de patiënt naar een beeldscherm waarop live te zien is hoe zijn hersengolven eruitzien. Het idee is, kort samengevat, dat golven die afwijken van een ‘normaalpatroon’, meer in die richting getraind kunnen worden door daar op te oefenen. Van Dongen-Boomsma’s placebobehandeling kwam erop neer dat proefpersonen zonder dat ze het wisten een simulatie -in plaats van hun eigen hersengolfpatroon probeerden te trainen.
Uit voor- en nametingen bleek dat zowel de echte als de placebogroep van 8 tot 15-jarige ADHD-ers na de training beter functioneerde en minder last had van aandachtsproblemen, hyperactiviteit en impulsiviteit. Cognitieve taken werden door beide groepen na afloop ongeveer even wisselend uitgevoerd.
Werkgeheugentraining
Bij werkgeheugentraining is het idee dat patiënten door hun werkgeheugen te trainen ook andere neurocognitieve functies verbeteren en zodoende ook de kernsymptomen van ADHD kunnen aanpakken. De placebogroep kreeg in plaats van steeds moeilijker wordende taken steeds dezelfde eenvoudige taken. Ook hier lieten beide groepen verbetering zien in gedrag en kernsymptomen. Bovendien presteerden alle kinderen na de training over het algemeen beter op cognitieve taken.
Opvallend resultaat
Dat ook bij placebotrainingen effect werd gevonden, is een opvallend resultaat. Van Dongen-Boomsma: “Dat kan komen doordat een training hoe dan ook structuur biedt, of door de aandacht van de behandelaar, of door de verwachting beter te kunnen worden. De verbetering kan ook simpelweg een kwestie van tijd zijn geweest. Zo’n studie met voor- en nameting duurt gauw vier maanden; misschien is het effect dat we vonden wel het effect van vier maanden rijping. Dat moet in vervolgonderzoek uitgezocht worden.”
Niet afschrijven
Ook al heeft ze geen duidelijke meerwaarde gevonden, Van Dongen-Boomsma vindt het te vroeg om de door haar onderzochte trainingen af te schrijven. “Ook op grond van ander onderzoek denk ik dat beide behandelmethoden te verbeteren zijn en daardoor wel een meerwaarde kunnen hebben vergeleken met de placebobehandeling. Ik denk dan bijvoorbeeld aan: meer de verbinding maken tussen wat in de trainingssessies opgedaan wordt en het toepassen daarvan in het dagelijks leven, bijvoorbeeld op school. Mogelijk dat dan een meerwaarde gevonden kan worden die betekenisvol is voor kinderen met ADHD.”
Martine van Dongen-Boomsma (1978) studeerde geneeskunde in Utrecht en behaalde in 2004 haar artsexamen. In 2011 rondde ze de opleiding tot psychiater af en in 2012 haar opleiding tot kinder- en jeugdpsychiater. Momenteel werkt ze als kinder- en jeugdpsychiater en arts-onderzoeker bij Karakter kinder- en jeugdpsychiatrisch ziekenhuis. Haar promotieonderzoek werd mede mogelijk gemaakt door een Smartmix-subsidie van NWO. Van Dongen-Boomsma promoveert op 27 maart 2014 aan de Radboud Universiteit Nijmegen.