Na behandeling van hoofd-halskanker krijgt 14% van de patiënten depressieve klachten. Het VU medisch centrum biedt deze patiënten een stepped care zorgprogramma, waaronder de digitale zelfhulpcursus AllesOnderControle. Projectleider prof. dr. Irma Verdonck: “De eerste onderzoeksresultaten tonen aan dat bij een grote groep patiënten angst en somberheid verminderen in een periode van waakzaam afwachten gevolgd door de zelfhulpcursus AllesOnderControle. De kwaliteit van leven verbeterde.”
Het onderzoek van het VUmc vindt plaats in het kader van het programma Diseasemanagement chronische ziekten. “Het project moet inzicht geven in de kosteneffectiviteit van een stepped care zorgprogramma en begeleide zelfhulp via internet”, licht Verdonck toe. “Het programma begint met een tweeweekse periode van waakzaam afwachten en de begeleide zelfhulpcursus. Bij patiënten bij wie geen verbetering plaatsvindt, wordt overgegaan op achtereenvolgens Problem Solving Therapie door een verpleegkundige of uiteindelijk intensieve psychotherapie en/of medicatie.”
80% heeft baat bij laagdrempelige zorg
De eerste resultaten zijn positief. Verdonck: “Het lijkt erop dat in de periode van ‘waakzaam afwachten’, al 30% van de patiënten opknapt. In de volgende stap, tijdens de begeleide zelfhulpcursus, knapt nog eens 50% van de patiënten op. In totaal lijkt dus 80% baat te hebben bij laagdrempelige vormen van zorg. Daarbij lijken er wel verschillen te zijn in type mensen bij wie het programma aanslaat. Daar proberen we nu met nieuw onderzoek inzicht in te krijgen. Een van onze postdocs, Laurien Buffart, heeft de Bas Mulder Award van het KWF / Alpe d’HuZes gewonnen. De daarbij behorende subsidie stelt ons in staat randomized controlled trials naar bewegings- en psychosociale zorgprogramma’s van toponderzoekers uit de hele wereld onder de loep te nemen. Hopelijk weten we daarna ook meer over het type patiënten bij deze vormen van nazorg aanslaan.”
AllesOnderControle
De zelfhulpcursus AllesOnderControle is ontwikkeld door Pim Cuijpers van de afdeling Klinische Psychologie van de VU. In nauwe samenwerking met patiëntenverenigingen is de cursus door Anne-Marie Krebber, promovenda, nu aangepast voor patiënten met hoofd-halskanker en longkanker. Verdonck: “In de cursus krijgen mensen informatie over kanker, de behandeling en de mogelijke gevolgen voor de kwaliteit van leven. De patiënt krijgt methoden aangereikt waarmee hij zelf aan zijn problemen kan werken. Hij krijgt daarbij ondersteuning per telefoon of e-mail. De cursus bestaat uit vijf lessen. Bij iedere les is casuïstiek die aansluit bij de beleving van iemand die is behandeld voor hoofd-hals- of longkanker.”
Screening
Om psychische klachten adequaat op te sporen maakt de afdeling Keel-, Neus- en Oorheelkunde / hoofd-halschirurgie van het VUmc gebruik van OncoQuest. Dit is een digitale vragenlijst waarmee de kwaliteit van leven wordt gemeten. Verdonck: “Oncoquest is ook de basis voor het includeren van patiënten in onze studies. Inmiddels is OncoQuest al ruim 4.000 keer ingevuld. De uitkomst wordt in het aansluitende consult met een verpleegkundige besproken. Voor de studie naar stepped care, worden patiënten bij wie het risico op angst of depressie (HADS-score) hoog is, uitgenodigd om deel te nemen aan het onderzoek. Ongeveer de helft wil meedoen. Dit percentage vinden we vaak terug in onze interventiestudies. Een deel van de patiënten heeft eenvoudigweg geen behoefte aan extra nazorg. Soms is het te veel gevraagd dat ze ook zelf iets moeten doen of zijn ze, na de vaak lange behandelperiode ’even klaar’ met nog meer hulpverleners. Maar we denken dat er ook nog andere redenen kunnen zijn. Dat willen we in toekomstig onderzoek ook graag onderzoeken.”
Kosteneffectiviteit
Inzet van de digitale screening via OncoQuest en van het stepped care zorgprogramma moet uiteindelijk leiden tot een betere en kosteneffectievere zorg. Verdonck gelooft in de mogelijkheden: “Door inzet van OncoQuest selecteren we op een prettige en efficiënte manier patiënten die we in een reguliere setting wellicht zouden missen. Door hen vervolgens het stepped care programma aan te bieden, schakelen we niet direct over naar de zwaarste vormen van zorg. Uiteindelijk moet het programma ertoe leiden dat minder patiënten bij de psycholoog of psychiater terechtkomen. En het mooie is: zij vinden het programma een goed idee. Het is een manier om de toenemende stroom patiënten in te dammen. We zijn overigens ook nog bezig met een zelfmanagement portaal voor onze patiënten: het Oncokompas. Het Oncokompas detecteert risicofactoren en geeft de patiënt een handelingsadvies. Dat kan het zelfhulpprogramma zijn, maar ook een verwijzing naar de psycholoog of psychiater. Het Oncokompas is een middel om mensen snel op de juiste plek te krijgen. Heel veel ontwikkelingen vallen dus uiteindelijk samen in het streven naar een hogere kosteneffectiviteit en een betere kwaliteit van zorg toegesneden op de individuele patiënt.”
Breed inzetbaar
Het onderzoek van Verdonck vindt plaats onder grote belangstelling. Een indrukwekkende publicatielijst in publieke en wetenschappelijke media en een hoge opkomst op een congres over zorginnovaties voor patiënten met hoofd-halskanker zijn het gevolg. Automatisch komt dan de vraag op of het programma ook breder inzetbaar is. Verdonck: “We moeten ons blijven realiseren dat het om voorlopige resultaten gaat. Maar ik verwacht zeker dat het programma en de cursus breder ingezet gaan worden. Het vereist wel een aanpassing van de inhoud van de cursus. In VUmc lopen nog twee studies bij patiënten met hersentumoren en patiënten die een stamceltransplantatie hebben ondergaan.”
Samenwerking
Het project van Verdonck is een samenwerkingsverband tussen de afdeling Klinische Psychologie van de VU en verschillende disciplines van VUmc: Keel- Neus en Oorheelkunde, Longziekten, Radiotherapie, Medische Oncologie, en Psychiatrie. Coaches van Prezens, zorgaanbieder en onderdeel van GGZ InGeest zijn getraind in het begeleiden van de zelfhulpcursus. Nauwe samenwerking vindt ook plaats met verschillende patiëntenorganisaties. Deze zullen uiteindelijk ook worden betrokken bij de evaluatie. Verdonck zelf is als hoogleraar verbonden aan de leerstoel Leven met Kanker. De leerstoel wordt gefinancierd door Stichting Alpe d’HuZes. ‘Leven met kanker’ is een breed onderzoeksterrein dat zich richt op het omgaan met de fysieke gevolgen van kanker en de behandeling zoals vermoeidheid, slaapproblemen of pijn, en op het voorkomen en behandelen van psychische problemen, zoals angst en depressie. Daarbij wordt gebruik gemaakt van zelfzorg en e-health om beter aan te sluiten op de wens van patiënten. Verdonck beklom zelf tweemaal de Alpe d’Huez. Dit jaar is ze op de legendarische alp aanwezig om nieuwe klimmers van water, proviand en morele steun te voorzien.
Meer informatie
– ZonMw programma Diseasemanagement chronische ziekten
– Project Stepped care bij angst en depressie na kanker