Het milieurecht is de aansluiting met de praktijk kwijtgeraakt. Het is geen incident meer dat dit recht een gevoel van regeldruk oplevert bij veel infrastructurele projecten, woningbouwlocaties en industriële activiteiten.
In zijn proefschrift ‘Duurzaam handelen’ stelt Harm Borgers een alternatieve benadering voor, waarmee de crisis kan worden opgelost. Hij promoveert vrijdag 23 maart 2012 aan de Erasmus Universiteit Rotterdam op een normatieve grondslag voor het milieurecht.
Hij presenteert dit als alternatief voor het huidige milieurecht, dat nog uitgaat van de gedachte dat de overheid een eenzijdige zorg heeft om het milieu te beschermen door milieuregels vast te stellen en te handhaven. Het milieurecht wordt in de praktijk regelmatig als moeilijk en star ervaren en er is zelfs sprake van een crisis in dit rechtsgebied.
In de praktijk is de overheid niet goed in staat om het milieubelang eenzijdig te ordenen. De stakeholders bij een project of activiteit laten zich de wet niet zomaar voorschrijven en het komt geregeld voor dat partijen met elkaar en met de overheid onderhandelen over de mate van milieubescherming. Bovendien hebben burgers, bedrijven en belangenverenigingen een eigen opvatting over elkaars verantwoordelijkheid voor het milieu. Volgens Borgers kan het milieurecht worden gebaseerd op deze eigen verantwoordelijkheid. Hierdoor wordt de toepassing van milieunormen een kwestie van redelijke interpretatie in het licht van de omstandigheden van een concreet geval. Dit vergroot de flexibiliteit van milieunormen en het lost de crisis op die is ontstaan als gevolg van de eenzijdige focus op de zorg van de overheid voor het milieu en de voortdurende toename van milieunormen die dat heeft opgeleverd.
Op basis van hun eigen verantwoordelijkheid mag van burgers en bedrijven worden verwacht dat zij in hun dagelijkse praktijk rekening houden met milieubelangen van anderen. De mate waarin dit verwacht kan worden, is een kwestie van redelijke interpretatie. Volgens Borgers omvat dit tevens een afweging van duurzame belangen van elders in de wereld en in de toekomst. Hij concludeert daarom dat de normatieve grondslag van het milieurecht aanleiding geeft tot een waardering van de belangen van unknown others.
Doordat burgers, bedrijven en instanties een eigen verantwoordelijkheid krijgen voor de waarde van duurzame handelen, neemt de inhoudelijke relevantie van het milieurecht toe en sluit het recht beter aan bij de praktijk. Borgers introduceert daarvoor een model van contextuele rechtsvinding, dat gebruikt kan worden door het bestuur en door de bestuursrechter. Met dit model kan het milieurecht beter aansluiten bij de context van een ruimtelijke ontwikkeling of milieurelevante activiteit.
Borgers adviseert aan de wetgever om het huidige milieurecht te integreren in de toekomstige Omgevingswet. Hij stelt voor om die wet te baseren op vertrouwen in de rechtspraktijk en niet op een eenzijdige zorg van de overheid. Het fundament van vertrouwen, vrijheid en eigen verantwoordelijkheid schept ruimte voor een redelijke interpretatie van milieunormen. Dit vereist van partijen wel dat zij oog hebben voor de waarde van duurzaam handelen.
Harm Borgers is directeur van AT Osborne Legal.