Waarom besluiten mensen om hun lichaam na hun dood te doneren aan de wetenschap? Sophie Bolt, junioronderzoeker Religiewetenschappen aan de Radboud Universiteit Nijmegen onderzocht dat samen met medewerkers van de afdeling Anatomie van het UMC Groningen. Haar conclusie: altruïsme is een belangrijke drijfveer, maar wie geeft, krijgt daar ook wat voor terug. Bolt publiceerde erover in het aprilnummer van Annals of Anatomy.
In Nederland neemt het aantal mensen dat na hun dood hun lichaam ter beschikking wil stellen aan de wetenschap de laatste jaren sterk toe. Zo sterk zelfs, dat sommige anatomische instituten tijdelijk geen nieuwe donoren meer inschrijven.
Sophie Bolt houdt zich als junioronderzoeker binnen het NWO-project Refiguring death rites bezig met deze vorm van alternatieve lijkbezorging en was benieuwd naar de motivatie van lichaamsdonoren. ‘Vaak wordt er gedacht dat het om eenzame mensen gaat of om mensen die geen geld hebben voor een uitvaart.’
Veronderstellingen die niet blijken te kloppen: veel donoren hebben een belangrijk sociaal netwerk en betekenisvolle relaties met anderen. Kosten spelen voor slechts 8 procent van de 759 ondervraagde donoren (uit de database van het UMC Groningen) een – ondergeschikte – rol.
Nuttig, dankbaar, een hekel aan uitvaarten
De belangrijkste reden om lichaamsdonor te worden, is: nuttig zijn (genoemd door 92,7 procent van de respondenten). Andere aspecten zijn dankbaarheid (genoemd door 49,1 procent) en een negatieve houding tegenover uitvaarten (14,7 procent).
Onder het ‘nuttig zijn’ valt zowel bijdragen aan de medische wetenschap als aan het medisch onderwijs. Dankbaarheid betreft artsen, ziekenhuizen, de medische wetenschap. En een negatieve houding tegenover uitvaarten bestrijkt aspecten als nabestaanden niet willen belasten en/of een hekel hebben aan de rituelen rondom crematie of begrafenis.
Definiëren als anders dan anderen
Altruïsme is dus de belangrijkste drijfveer. Toch plaatst Bolt daar kanttekeningen bij: ‘Iets willen betekenen voor een ander kan ook een gevoel van voldoening geven. Bij doneren of geven krijg je vaak iets anders terug, weten we ook uit ander onderzoek. De donatie kan bijvoorbeeld een manier zijn om betekenis te geven aan leven en dood. Voor de lichaamsdonoren kan verder gelden dat ze zichzelf hiermee definiëren als anders dan anderen.’
Want uit vervolgonderzoek op basis van interviews concludeert Bolt al voorzichtig dat lichaamsdonoren wel ‘bepaalde karaktereigenschappen gemeen lijken te hebben’: ‘Denk in termen als onafhankelijk denken, non-conformistisch zijn.’
Mond-op-mond effectiever dan media
Uit Bolts onderzoek bleek tot slot dat media-aandacht voor lichaamsdonatie niet de belangrijkste rol speelt bij de beslissing om al dan niet donor te worden. Mond-op-mondreclame speelt een belangrijker rol: donoren raken overtuigd door anderen en overtuigen op hun beurt weer
Ik heb mijn lichaam ter beschikking gesteld van de wetenschap. Omdat er in het dagelijks leven niet of nauwelijks over wordt gesproken, zou ik graag willen weten of er meer mensen zijn die ook hun lichaam aan de medische wetenschap ter beschikking hebben gesteld. En graag ook mensen bij wie een familielid dit heeft gedaan. En hoe zij b.v. afscheid hebben genomen van hun dierbaren. Want daar hoor je helemáál nooit iets over.
Mevr.P.Wolfert
Zuid-Holland