Nederlandse onderzoekers zijn optimistisch over de nieuw ingeslagen wegen in het hiv-onderzoek. Dat blijkt uit het rapport ‘Naar het einde van aids’ van het Aids Fonds, waarvoor tien Nederlandse topwetenschappers geïnterviewd zijn. De onderzoekers zien veelbelovende ontwikkelingen in het vaccinonderzoek en in het onderzoek naar nieuwe vormen van preventie.
Wetenschappers durven zelfs weer te dromen van een definitieve genezing van een hiv-infectie. Doorgaan met het financieren van creatief onderzoek kan ervoor zorgen dat aids wereldwijd niet meer doodsoorzaak nummer één onder jonge vrouwen is, blijkt uit het rapport.
Optimisme
De wetenschappers zijn in het rapport zonder uitzondering optimistisch. Het rapport stelt vast dat sinds de ontdekking van hiv het wetenschappelijk onderzoek naar hiv en de hiv-epidemie razendsnel is gegaan. Ton Coenen, directeur van het Aids Fonds: ‘De eerste helft is gespeeld. Het virus is genetisch in kaart gebracht en dankzij hiv-remmers kunnen mensen oud worden met hiv. Wetenschappers zijn nu aan de tweede helft begonnen. De biomedische ontwikkelingen die zij in dit rapport beschrijven, maken het mogelijk het aantal hiv-infecties drastisch te verminderen.’
Vaccinonderzoek
Volgens vaccinonderzoeker Rogier Sanders van het AMC weten we inmiddels dat ons afweersysteem wel degelijk in staat is om een goede immuunreactie op te wekken tegen hiv. ‘Alleen gebeurt het niet bij iedereen standaard,’zegt Sanders. Op verschillende manieren proberen vaccinonderzoekers nu dit proces na te bootsen in het vaccinonderzoek. Hoogleraar Ben Berkhout van het AMC kiest voor een benadering waarin hij een hiv-virus met een ‘aan-uitknop’ ontwikkelt. Daardoor is een mogelijk een vaccin met levende virusdeeltjes te maken, dat toch veilig is, omdat het op tijd kan worden ‘uitgezet’. Prominent hiv-wetenschapper Joep Lange (58) is erg optimistisch over het nieuwste creatieve, vaccinonderzoek: ‘Als ik niet binnenkort onder de auto kom, dan ga ik dat vaccin nog wel meemaken’. Dat een wetenschapper een dergelijke uitspraak doet is opmerkelijk. De afgelopen decennium durfden wetenschappers geen termijn te verbinden aan de komst van een vaccin.
Genezing
Wetenschappers durven weer te dromen van volledige genezing of in ieder geval van functionele genezing. Dat laatste wil zeggen dat het virus zich nog wel schuilhoudt in bepaalde cellen, maar zich niet meer vermenigvuldigt, ook niet als behandeling met hiv-remmers gestopt wordt. Verschillende stoffen worden momenteel getest op hun vermogen om ook de laatste resten hiv te verwijderen uit het lichaam met de zogeheten shock-and-kill-methode. Monique Nijhuis, moleculair viroloog aan het UMC Utrecht is een van de honderden onderzoekers in de wereld die zich op genezing richt: ‘De shock-and-kill-methode staat nog in de kinderschoenen, maar de eerste experimenten zijn veelbelovend.’
Onderzoek naar nieuwe vormen van preventie
Grote vooruitgang wordt geboekt in het voorkomen dat mensen een hiv-infectie oplopen. David van de Vijver van het Erasmus MC: ‘Tien jaar geleden zat het preventieveld echt in zak en as, nu zijn we weer vol hoop.’ Hiv-remmers worden steeds vaker ingezet als vorm van preventie. Als mensen met hiv tijdig beginnen met het slikken van hiv-remmers wordt het virus dusdanig onderdrukt dat het nog nauwelijks overgedragen wordt. Ook wordt onderzocht hoe hiv-remmers ingezet kunnen worden bij mensen die geen hiv hebben. Als zij dagelijks een hiv-remmer slikken, ontstaat gedeeltelijke bescherming tegen een hiv-infectie. Deze preventieve behandeling heet Pre-Exposure Profylaxe, kortweg PrEP. Ook zijn zogenaamde ’microbiciden’ in onderzoek. Dat zijn gels of ringen met hiv-remmers erin voor vaginaal of rectaal gebruik. Naar de toepassing van PrEP en microbiciden moet nog veel onderzoek gedaan worden, maar ook dit verloopt tot nu toe voorspoedig.
Aids doodsoorzaak nummer één onder jonge vrouwen
Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) is aids sinds een aantal jaren onder jonge vrouwen (15-44 jaar) wereldwijd doodsoorzaak nummer 1. Uiteraard moeten we er voor zorgen dat iedereen, mannen en vrouwen, op tijd behandeld wordt met hiv-remmers, stelt het Aids Fonds. Dan hoeft bijna niemand meer dood te gaan aan aids. De realiteit is echter ook dat iedere minuut ergens een jonge vrouw hiv oploopt. Als vrouwen in staat zijn om zelfstandig maatregelen te nemen om hiv-infectie te voorkomen, zetten we grote stappen in de aidsbestrijding. Een vaccin is het allerbeste preventiemiddel. Maar microbiciden of PrEP zullen vrouwen ook gedeeltelijke bescherming tegen hiv kunnen bieden, terwijl zij met deze middelen nog wel zwanger kunnen raken.
No Pay, No Cure
Wetenschappelijk onderzoek kan een belangrijke bijdrage leveren aan het terugdringen van aids als doodsoorzaak nummer één onder jonge vrouwen wereldwijd. De weg naar het einde van aids verloopt in belangrijke mate via de wetenschap, stelt het rapport. De wetenschappers benadrukken dat dit wel vraagt om een blijvende investering. Voor al dit veelbelovend hiv-onderzoek is geld nodig. Vandaar dat het Aids Fonds de komende tijd campagne voert. Donateurs wordt online en via TV-spots gevraagd te investeren in vaccinonderzoek. De aftrap van de campagne vindt zondag 23 september aanstaande plaats. Onder het motto ‘Er is licht aan de einde van de tunnel’ geven vier wetenschappers uit het rapport in de Noord/Zuidlijntunnel ‘mini-colleges’ over de veelbelovende ontwikkelingen in het onderzoek naar hiv en aids.