De hersenen van mensen met psychopathie reageren nauwelijks als zij anderen fouten zien maken, blijkt uit een publicatie van onderzoekers van het Donders Institute for Brain, Cognition and Behaviour in Biological Psychiatry deze maand. Ook het zien van correct gedrag levert minder respons op dan bij gezonde mensen. Fouten die de psychopaten zelf maken daarentegen activeren de betrokken hersengebieden wel net als dat bij anderen gebeurt.
Veel onderzoek is er nog niet gedaan naar de hersenfuncties van psychopaten en er zijn dan ook nog veel vragen onbeantwoord. Waar komt hun antisociale gedrag en de gestoorde verwerking van emoties vandaan? Waarom reageren ze vaak impulsief en zijn ze zo ongevoelig voor straf? En hoe komt het dat ze zo weinig empathisch en gewetenloos zijn?
Het Donders Institute for Brain, Cognition and Behaviour van de Radboud Universiteit en de Pompekliniek in Nijmegen hebben samen een langlopend en uitgebreid onderzoek opgezet om deze vragen te beantwoorden. De hoop is dat een beter begrip van de hersenfuncties van psychopaten uiteindelijk zal leiden tot effectieve behandelmethodes – want die zijn er nu niet of nauwelijks.
Werkt groepstherapie?
De Pompekliniek is een TBS-kliniek waar voornamelijk patiënten met ernstige persoonlijkheidsstoornissen, waaronder psychopathie zijn opgenomen. Een van de behandelvormen is groepstherapie. Groepstherapie gaat uit van de gedachte dat je kunt leren van reacties van anderen, en van de fouten van anderen, zoals gezonde mensen dat doen. Maar werkt dat wel bij iemand met een psychopathische stoornis? Dat is maar sterk de vraag.
Fout van ander gemist
Cognitief psycholoog Inti Brazil – een van de promovendi in het project – deed EEG-metingen om de reacties in het brein op het zien van fouten bij anderen te onderzoeken. Bij gezonde mensen wordt een gebied midden voorin de hersenen, de anterieure cingulate cortex (ACC), actief als zij zelf een fout maken of anderen een fout zien maken. Om deze reden wordt dit gebied ook wel het ‘oepsgebied’ genoemd. Deze activiteit na fouten waarschuwt ons dat er iets mis is, zodat we ons gedrag aan kunnen passen of kunnen leren het zelf de volgende keer anders te doen.
Uit eerder onderzoek van deze onderzoeksgroep bleek dat de activiteit in dit oepsgebied bij psychopaten normaal reageert nadat ze zelf een fout gemaakt hebben: ook zij vertonen de eerste automatische reactie op eigen fouten. In tweede instantie echter – als de fout verwerkt wordt en het waarschuwingsignaal gebruikt moet worden om hun gedrag aan te passen of te leren – is hun hersenactiviteit en hun gedrag wel anders dan bij gezonde proefpersonen. (Psychological Medicine 2010)
Van fouten kun je (niet) leren
Vanwege het afwijkende sociale gedrag bij mensen met psychopathie was de belangrijke vervolgvraag hoe de breinreacties er uit zien in sociale situaties. Om dit te onderzoeken liet Inti Brazil zijn proefpersonen in de Pompekliniek, waar een EEG-lab speciaal voor het project is ingericht, tegenover iemand plaatsnemen. Die voerde een taak uit met twee joysticks, waarbij eenvoudig te zien was of er een fout gemaakt werd of niet. Er bleek een groot verschil te zijn tussen de patiënten en de gezonde controlegroep: het EEG-signaal dat de reactie van de ACC op de fout van de ander representeert is bij de psychopaten de helft zwakker.
Oftewel: het brein van een psychopaat reageert nauwelijks op de fouten van anderen. Ook als ze de tegenspeler correct zien reageren is de respons veel lager dan die van gezonde proefpersonen. Het vooraanstaande wetenschappelijke tijdschrift Biological Psychiatry publiceerde deze bevindingen deze maand online.
Inti Brazil: ‘We zien in ons leven honderden, duizenden handelingen van anderen. Goed en fout. Als je dat van kinds af aan niet kunt aflezen wordt je heel anders gevormd dan wanneer je wél van het gedrag van een ander kunt leren. Dat zou aan de basis kunnen liggen van het ongewenste sociaal gedrag bij psychopathie. Ook voor de effectieve behandeling van psychopathie is het heel belangrijk om de achterliggende hersenprocessen te begrijpen. Groepstherapie ligt in elk geval niet erg voor de hand.’
A Neurophysiological Dissociation Between Monitoring One’s Own and Others’ Actions in Psychopathy.Biological Psychiatry, doi:10.1016/j.biopsych.2010.11.013. Inti A. Brazil, Rogier B. Mars, Berend H. Bulten, Jan K. Buitelaar, Robbert J. Verkes, en Ellen R.A. De Bruijn.
Donders Institute for Brain, Cognition and Behaviour , Radboud Universiteit Nijmegen
Neural correlates of error-related learning deficits in individuals with psychopathy. Psychological Medicine (2010) doi:10.1017/S0033291709992017. Von Borries, A. K. L., Brazil, I. A., Bulten, B. H., Buitelaar, J.K., Verkes, R. J., & De Bruijn, E. R. A.