Lichamelijke klachten zoals jeuk en pijn kunnen heviger of minder worden onder invloed van positieve of negatieve verwachtingen over het effect van de behandeling. Onderzoekers van de Radboud Universiteit en het UMC St Radboud, onder leiding van klinisch psycholoog Andrea Evers van de afdeling medische psychologie, toonden als eersten dit effect aan bij jeukklachten. De resultaten worden gepubliceerd in het wetenschappelijke tijdschrift Pain.
Wanneer een patiënt een positieve verwachting heeft over de behandeling van pijn, heeft dat invloed op het effect van die behandeling, vertelt Andrea Evers. ‘We noemen dat het placebo-effect. Omgekeerd geldt het ook: mensen die negatieve verwachtingen hebben, ervaren meer pijn op eenzelfde prikkel. Het was al bekend dat patiënten die zich voortdurend zorgen maken over hun gezondheid ook meer kans hebben op minder gunstige uitkomsten. De invloed van negatieve verwachtingen noemen we het nocebo-effect.’
Evers wilde weten of dat effect ook geldt voor patiënten met jeukklachten en of die verwachting te beïnvloeden is . Evers: ‘Jeukklachten worden erg onderschat. Meer dan de helft van de mensen met chronische huidaandoeningen heeft last van langdurige jeuk. Daar is nauwelijks een adequate behandeling voor.‘
Wie jeuk verwacht, krijgt jeuk
Proefpersonen kregen verschillende korte prikkels op hun arm. De ene helft kreeg vooraf te horen dat bijna iedereen, de andere helft dat bijna niemand de prikkels als jeukend of als pijnlijk ervaart. Wat bleek? Wie jeuk verwachtte, ervoer daadwerkelijk meer jeuk. En hetzelfde gold voor pijn. Evers: ‘Alleen al een verbale suggestie werkt, zie je in dit onderzoek. Voor jeuk vonden we nog een sterker effect dan voor pijn. Het is dus van groot belang om hiermee rekening te houden in de behandelpraktijk, bijvoorbeeld bij het voorschrijven van medicijnen.’
Klassieke conditionering
De mate van een lichamelijke sensatie, zoals jeuk, is dus te beïnvloeden door de verwachtingen van de patiënt. Deze bevindingen zijn door te trekken naar andere behandelingen. Evers: ‘Negatieve en positieve verwachtingen kunnen lichamelijke klachten of sensaties versterken. Een belangrijk mechanisme dat hierbij een rol speelt is dat van klassieke conditionering. Bepaalde herinneringen roepen positieve gevoelens op: de geur van eten bij je moeder vroeger, je eerste verliefdheid. Zo’n herinnering heeft ook een positieve invloed op je fysiologische systeem en je hersenactiviteit. We zijn van plan in de toekomst dit soort positieve gevoelens te koppelen aan een medicijn, een pilletje of een zalfje, om te onderzoeken of we daarmee het resultaat gunstig kunnen beïnvloeden.’
Het gaat hierbij om de combinatie van het geneesmiddel of de behandeling met een positieve verwachting: een ‘cocktailmedicijn’ of ‘combinatietherapie’ om het effect van bestaande behandelingen te optimaliseren.
Omdat het vertrouwen dat iemand in de behandeling heeft zo belangrijk is, kan de arts daar veel aan doen. Evers: ‘Zoals de tijd nemen voor het consult, duidelijke en begrijpelijke informatie geven. Behandelingen die gebruik willen maken van het placebo-effect, zullen dus niet alleen gericht zijn op het versterken van de verwachtingen bij de patiënt, maar ook op het gedrag van de arts.’
Toekomst
Mede voor dit onderzoek naar de invloed van verwachtingen op lichamelijke klachten ontving Andrea Evers in 2009 een Vidi-beurs van de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO). Daarmee gaat ze verder de mechanismen ontrafelen die ten grondslag liggen aan placebo- en nocebo-effecten en hierop aansluitende behandelingen en die vervolgens vertalen naar aanbevelingen voor de praktijk. Interventies die al worden gebruikt zijn bijvoorbeeld recent ontwikkelde internettherapieën (E-coaching) voor patiënten met chronische pijn en jeuk. Per 1 april wordt Evers tevens benoemd tot hoogleraar psychobiologie van somatische aandoeningen aan de Radboud Universiteit Nijmegen.
Science Direct
Induction of nocebo and placebo effects on itch and pain by verbal suggestions. Van Laarhoven AI, Vogelaar ML, Wilder-Smith OH, van Riel PL, van de Kerkhof PC, Kraaimaat FW, Evers AW.