Dr. René Veenstra: ‘Stop de wildgroei van anti-pestprogramma’s’

Op Nederlandse scholen heerst een wildgroei aan programma’s tegen pesten, waarvan niet duidelijk is of ze werken. Dat stelt socioloog René Veenstra van de Rijksuniversiteit Groningen. Het gevaar daarvan is geld te verspillen of, erger, dat de methode averechts werkt. ‘Onderzoek eerst wat werkt’, zegt Veenstra.

Een pestprotocol, waarbij in de schoolgang een serie regels aan de muur hangt. Weerbaarheidstrainingen. Of klassen die lief moeten doen tegen het ene plantje en schelden tegen het andere. ‘Je kunt het zo gek niet verzinnen, of scholen hebben het als methode tegen pesten’, zegt Veenstra. ‘Maar het is maar zeer de vraag of al die programma’s werken.’
Averechts

De socioloog pleit ervoor goed te onderzoeken of anti-pestprogramma’s werken. Een programma dat het pesten niet vermindert, is weggegooid geld. ‘Maar een methode kan ook averechts werken’, waarschuwt Veenstra. ‘Bij zo’n weerbaarheidtraining leert ook de pester hoe hij een effectieve schop uitdeelt. En als een slachtoffer van zich afbijt, kan dat in sommige gevallen het pesten juist verergeren.’

Het belang om pesten te verminderen is groot, legt Veenstra uit. Voor de slachtoffers, die tot ver na hun schooltijd de negatieve effecten van pesten kunnen ervaren. ‘Maar ook de pesters blijken later minder goede sociale vaardigheden te hebben’, zegt Veenstra. ‘Pesten heeft zelfs een negatief effect op kinderen die zien dat anderen er slachtoffer van zijn. Ook zij hebben het minder naar hun zin op school.’

Finse methode
Het is tijd voor een bewezen effectieve methode, stelt Veenstra. Hij pleit voor de Finse methode KiVa. ‘In een onderzoek uit Cambridge naar het effect van anti-pestprogramma’s wereldwijd, kwam deze methode als beste uit de bus. Op 75 procent van de scholen in Finland is KiVa inmiddels ingevoerd. Op die scholen is het pesten met 30 tot 40 procent afgenomen.’

In het KiVa-programma krijgen de leerkrachten een training om pesten beter te herkennen. ‘Als er fysiek gepest wordt, is dat wel te zien. Vooral subtielere vormen van pesten, zoals leugens verspreiden over iemand of iemand buitensluiten, zijn soms moeilijk te signaleren.’ En het programma voorziet in structureel overleg tussen de leraren, zodat zij van elkaar kunnen leren. Maar ook de leerlingen moeten aan de slag. Via lessen, onder meer met rollenspellen en een computerspel, krijgen ze inzicht in hoe pesten werkt en leren ze wat je er tegen kunt doen.

Groepsproces
Veenstra werkt al enkele jaren samen met de Finnen. ‘Het sterke van de methode is dat het zich niet richt op de pesters en de slachtoffers, maar op de hele klas. En pesten is nu eenmaal een groepsproces’, zegt Veenstra. Daarom onderzoekt Veenstra’s onderzoeksgroep de werking van pesten door sociale netwerken van klassen te construeren. ‘Als je weet hoe de groep werkt – wie de pester is, wie de helpers zijn en wie de populaire leerlingen – kun je beter optreden tegen pesten.’

Eind vorig jaar kreeg Veenstra een miljoen euro van het ministerie van Onderwijs om de Finse methode te testen. In 2012 start het onderzoek. Gedurende twee jaar worden verschillende methoden vergelijken: 35 scholen gaan door op de oude voet, 35 scholen krijgen het KiVa-programma en 35 scholen gebruiken het KiVa-programma plus de sociale netwerkanalyses van Veenstra. ‘Als onze methode werkt, hebben we een programma dat bewezen effectief is en dat hopelijk de standaard wordt in Nederland’, zegt Veenstra. ‘Om het geld hoef je het niet te laten, het kost een paar euro per kind.’

Curriculum Vitae
Dr. René Veenstra is universitair hoofddocent sociologie aan de Rijksuniversiteit Groningen. Daarnaast is hij gasthoogleraar aan de universiteit van Turku in Finland. Binnen het onderzoeksprogramma TRAILS, waarin jongeren langdurig worden gevolgd, doet hij onderzoek naar sociaal gedrag, vriendschap en pesten. Veenstra studeerde onderwijskunde en algemene pedagogiek in Groningen en promoveerde in 1999 op een onderzoek naar verschillen in prestaties en vorderingen tussen leerlingen in het voortgezet onderwijs.