Nederland voldoet aan de verplichtingen die voortvloeien uit Europese regels voor controle van grensoverschrijdend afvaltransport. In internationaal perspectief presteert Nederland daarmee goed. Of de duizenden controles van politie, Douane en de Inspectie Leefomgeving en Transport voldoende zijn om het illegaal afvaltransport terug te dringen, weten de instanties echter niet.
Veel afval gaat naar China en Afrika. De Algemene Rekenkamer beveelt aan registraties zo aan te passen dat duidelijk wordt welke controlewerkzaamheden welk effect sorteren, ook voor de hele afvalketen. Het Openbaar Ministerie seponeert drie op de tien betreffende zaken. Dit is ver boven de interne norm van het OM. Nader onderzoek moet uitwijzen waarom dit percentage zo hoog is.
In het op 4 oktober 2012 gepubliceerde onderzoek Handhaving Europese regels voor afvaltransport stelt de Algemene Rekenkamer vast dat er sprake is van een onderbouwd beleid voor handhaving en zicht op hoofdlijnen op de afvalmarkt. Niet bekend is welk deel van de illegale import en export van afval onderschept wordt. Wel is meer bekend over enkele specifieke stromen, bijvoorbeeld elektronica-afval en kunststofafval. Momenteel onderzoeken acht rekenkamers van Europese landen het afvaltransport. Volgend jaar verschijnt een gezamenlijke publicatie.
Controles van EU-verordening door diverse Nederlandse instanties
In de EU geldt de Europese Verordening Overbrenging Afvalstoffen (EVOA). Ook Nederland moet daaraan voldoen. De minister van Infrastructuur en Milieu is verantwoordelijk voor de wet- en regelgeving en het toezicht. Diverse instanties voeren controles uit, met name de Douane, politie en inspectie. Controle in Nederland geeft echter nog niet de garantie dat het afval op een verantwoorde manier wordt verwerkt in het land van bestemming. Zo gaat de helft van het geëxporteerde kunststofafval naar Hong Kong, waar slechts een beperkte verwerkingscapaciteit is.
De Algemene Rekenkamer beveelt de minister van IenM daarom aan te onderzoeken hoe de EVOA-keten als geheel functioneert. De EVOA-verordening laat ruimte voor interpretatie van regels en controlenormen. Wanneer is oud papier bijvoorbeeld zodanig vervuild dat het als huisvuil gezien moet worden? Deze ruimte voor interpretatie leidt tot rechtszaken.
De inspectie richt zich vooral op de export naar niet-OESO-landen en nieuwe EU-lidstaten, en dit jaar specifiek op elektronica-afval, kunststof, kwik en bunkerolie (risico van vermengen gevaarlijk afval in scheepsbrandstof). De Nederlandse Douane controleert vooral afvaltransport dat de buitengrenzen van de EU overschrijdt, met name via de havens van Rotterdam en Amsterdam. In 2010 circa 5.000 keer. De politie controleert op binnenvaart, wegverkeer en railverkeer. In 2010 ging het om circa 900 politiecontroles. Door internationale verschillen in handhaving en strafoplegging bestaat het risico van uitwijkgedrag: handelaren die via een minder streng controlerend land exporteren.
Het OM heeft strafrechtelijk in 215 van totaal 338 zaken in 2008-2010 een transactie aangeboden. In bijna een derde van de zaken is er geseponeerd. In 2008-2010 zijn 167 zaken voor de rechter gekomen. In 80 % is straf opgelegd, vooral in de vorm van een transactie.
Reacties bewindspersonen en nawoord Algemene Rekenkamer
De bewindspersonen van het Ministerie van IenM en van Financiën treffen maat-regelen voor verbetering van de informatie-uitwisseling. Dat moet het inzicht in de effecten van de handhavingsinspanningen verbeteren. De minister van Veiligheid en Justitie deelt de zorg over het grote aantal sepots en onderzoekt het ongebruikelijk hoge percentage. Voorkomen moet worden, aldus de Algemene Rekenkamer, dat het beeld postvat dat EVOA-overtredingen onbestraft blijven of dat er tijd wordt besteed aan processen verbaal voor kansloze zaken. De aanbeveling van een ketenonderzoek wordt volgens de staatssecretaris van IenM al opgepakt door samenwerking van de inspectie met andere landen. Dat acht de Algemene Rekenkamer niet voldoende, omdat het risico van geen samenhangend beeld en niet optimale overdracht blijft.
Import en export
Nederland importeert jaarlijks 8,5 miljoen ton afval. Vanuit ons land wordt 14,1 miljoen ton afval (cijfers uit 2010) geëxporteerd. Een belangrijk deel betreft doorvoer (onder meer afval uit Duitsland). Ongeveer een derde deel van deze export gaat naar landen die niet bij de OESO zijn aangesloten, vaak ontwikkelingslanden en opkomende economieën.
Wordt plasticafval of koperschroot vanuit Nederland getransporteerd naar het buitenland, dan controleert de Douane als dit per zeeschip gebeurt. Gaat het per spoor, binnenvaartschip of over de weg, dan controleren vooral politie of Inspectie Leefomgeving en Transport. Bij een vermeende overtreding van de Europese regels zet de inspectie bestuursrechtelijke stappen en/of het OM strafrechtelijke. Het hangt van bestemming, type afval en verwerkingswijze af of een afvaltransport via of vanuit Nederland mag plaatsvinden. Soms is een vergunning nodig, andere keren volstaat het invullen van een formulier. De regels zijn complex en kunnen per land verschillen. Zo mag metaalschroot niet uitgevoerd worden naar Argentinië, vindt Mali een melding voldoende en stelt Hong Kong eigen regels.